تقسیم چهارگانه حدیثقدماء به استناد قرائن همراه خبر، روایات را به دو دسته صحیح و ضعیف ، يا مقبول و مردود تقسيم مى كردند، اما نخستين بار علامه حسن بن مطهر حلی (م ۶۷۷)، يا سیدبن طاووس (م ۶۷۳) - كه در حقيقت ناظر به دوره متاءخرين است - احادیث را به چهار دسته صحیح، حسن، موثق و ضعف تقسيم كردند. [۱]
مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۳۷- ۱۳۸.
فهرست مندرجات۲ - تقسیمات چهارگانه حدیث ۳ - ۱- صحیح ۴ - شرایط تحقق روایت صحیح ۵ - تعریف صحیح از نگاه محدثان اهل سنت ۶ - شرایط صحیح بودن حدیث از نگاه اهل سنت ۷ - مقصود از شذوذ ۸ - ۲- حسن ۹ - تعریف حسن از نگاه محدثان اهل سنت ۱۰ - ۳- موثق ۱۱ - ۴ – ضعیف ۱۲ - پانویس ۱۳ - منبع ۱ - نظر شیخ عاملی درباره تقسیمات ۴گانه حدیثشيخ بهاءالدين عاملى در اين باره مى گويد: اين اصطلاح تقسيم رباعى احادیث ميان قدماء - چنان كه با بررسى گفتار آنان هويد است - شناخته شده نبوده و ميان آنان چنين متعارف بود كه صحیح را بر هر حدیثی اطلاق مى كردند، كه از نظر آنان اقتضاء اعتماد داشت ، يا همراه با قرائنى بود كه باعث اطمينان و اعتماد به آن مى شد. [۲]
مشرق الشمسين ، ص ۳.
توجه قدماء بيشتر به متن روایات بوده و بر اساس موافقت آنها با کتاب، سنت، عقل و... روایت را صحیح مى دانستد، حتى اگر در سند روایات ضعف وجود داشته باشد. و در صورتى كه روایتی فاقد اين قرائن مى بود ضعیف و مردود تلقى مى شد.اما چون در دوران متاءخرين ، همه يا بخشى از اين قرائن از دست رفت ، آنان به جاى توجه به متن ، به سند روایات روى آوردند و با توجه به برخوردارى راویان از صفت عدالت ، وثاقت ، و امامی بودن ، روایات را به چهار دسته تقسيم كردند.۲ - تقسیمات چهارگانه حدیثاز آنجا كه اساسى ترين تقسيم روایات و نيز پركاربردترين اصطلاح همين تقسيم چهارگانه روایات است ، لذا به تعريف آنها مى پردازيم : ۳ - ۱- صحيحصحیح ، روایتی است كه سند آن توسط راویان عادل و امامی در تمام طبقات به معصوم متصل باشد [۳]
البدايه فى علم الدريه ، ص ۱۹
؛ [۴]
الوجيزه فى علم الدرايه ، ص ۵
؛ [۵]
مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۴۵- ۱۴
..۴ - شرایط تحقق روایت صحیحاز اين تعريف كه مورد پذيرش محدثان شیعه است مى توان استفاده كرد كه در تحقق روایت صحیح شرائط ذيل شرط است : ۱- نقل از معصوم ، بنابراين روایتی كه بر غم برخوردارى از اتصال سند و نيز برخوردارى راويان از عدالت و امامی بودن از غير معصوم ؛ هم چون صحابه نقل شده باشد، اصطلاحا صحیح نخواهد بود. ۲- برخوردارى راویان در تمام طبقات از دو صفت عدالت و امامی بودن . ۵ - تعريف صحيح از نگاه محدثان اهل سنتمحدثان اهل سنت صحیح را روایتی مى دانند كه سند آن توسط راویان عادل و ضابط متصل بوده و فاقد شذوذ و علت باشد. [۶]
نخبه الفكر، ص ۱۲
؛ [۷]
فتح المغيث ، ج ۱، ص ۱۸؛
[۸]
تدريب الراوى ، ج ۱، ص ۴۳.
۶ - شرایط صحیح بودن حدیث از نگاه اهل سنتدر تعريف صحیح از نگاه اهل سنت سه شرط وجودى و دو شرط عدمى لحاظ شده است : سه شرط عدمى عبارتند از: ۱- اتصال سند؛ ۲- عدالت راویان ؛ ۳- ضابط بودن راويان . و دو شرط عدمى عبارتند از: ۱- شاذ نبودن روایت ؛ ۲- فقدان علت در روایت . ۷ - مقصود از شذوذمقصود از شذوذ آن است كه روایت تنها از يك عادل نقل شده و فاقد شهرت باشد كه به اين روایت شاذ ميگويند، چون در برابر مشهور است . و مقصود از علت ، آفتى است ؛ هم چون ارسال ، يا و هم كه معمولا پيچيده و پنهان است و تنها حدیث شناسان مى توانند آن را بشناسند ؛ زيرا ظاهر چنين خبر صحیح به نظر مى رسد. ۸ - ۲- حسنحسن ، روایتی است كه واجد تمام شرائط روایت صحیح است به اسثتناى آن كه در ميان سلسله راویان نسبت به يك ، يا چند راوى در منابع رجالى تصريح به عدالت نشده و تنها به مدح و ستايش او اكتفا شده باشد. [۹]
الوجيزه فى علم الدرايه ، ص ۵؛
[۱۰]
الدردايه فى علم الدرايه ، ص ۲۱
؛ [۱۱]
مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۶۰- ۱
.۹ - تعريف حسن از نگاه محدثان اهل سنتمحدثان اهل سنت تا پيش از ترمزی (م ۲۷۹) اءحادیث را به دو دسته صحیح و ضعیف تقسيم مى كردند، اما ترمزی پيشنهاد كرد، اصطلاح حسن به عنوان واسطه اى ميان صحیح و ضعیف مد نظر قرارگير. اين پيشنهاد عملا مورد پذيرش محدثان اهل سنت قرار گرفت و از آن روز تاكنون احادیث در تقسيم بندى كلى از نگاه اهل سنت به سه دسته صحیح، حسن و ضعیف تقسيم شدند. [۱۲]
علوم الحديث و مصطلحه ، ص ۱۵۸.
مقصود از حسن روایتی است كه سند آن از طريق عادل خفيف الضبط متصل بوده و عارى از شذوذ و علت باشد. مراد از خفيف الضبط - در برابر تمام الضبط - كسى است كه در ضبط او اندكى خلل راه يافته باشد، اما نه اين كه به طور كلى ضابط نباشد. [۱۳]
مقدمه ابن صلاح (علوم الحديث )، ص ۳۱- ۳۲
؛ [۱۴]
تدريب الراوى ، ج ۱، ص ۱۲۶- ۱۲۹
.۱۰ - ۳- موثقموثق ، روایتی است كه به رغم برخوردارى از اتصال سند به معصوم و نيز عدالت يا وثاقت راویان در تمام طبقات ، يك يا چند راوی آن ، غير امامی باشند [۱۵]
البدايه فى علم الدرايه ، ص ۲۳
؛ [۱۶]
مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۶۸
..در حقيقت راویان چنين حدیثی در حوزه اخلاق عارى از عيب و نقص اند، اما در حوزه عقیده دچار فساداند. بر اساس اين اصطلاح ، كليه روایاتی كه راویان اهل سنت ، يا شیعیان غير امامی نقل كرده باشند موثق خواهند بود. ۱۱ - ۴ – ضعيفبا توجه به تعاريف پيش گفته براى حديث صحيح ، حسن و موثق ، ضعيف حديثى خواهد بود كه هيچ كدام از اين تعاريف بر او صادق نباشد. [۱۷]
مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۷۷- ۱۷۸.
. به عبارت ديگر حدیثی كه فاقد اتصال سند، يا راویان آن فاقد صفت عدالت ، يا وثاقت باشند، ضعیف خواهد بود. مفهوم ضعیف از نگاه اهل سنت نيز روشن است ؛ زيرا هر حدیثی كه تعريف صحیح و حسن بر آن منطبق نباشد ضعیف است . بنابراين روایاتی كه فاقد اتصال ، يا فاقد صفت عدالت در راویان باشند، يا در متن دچار شذوذ، يا علت باشند از نگاه محدثان اهل سنت ضعیف خواهندبود. [۱۸]
مقدمه ابن صلاح ، ص ۴۱
؛ [۱۹]
تدريب الراوى ، ج ۱، ص ۱۴۴- ۱۴۵.
۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعمرکزتعلیمات اسلامی |